Sinds de aanhouding van een man in Dordrecht vanwege een T-shirtopdruk en een soortgelijk incident in Amsterdam een dag later - november 2011 -, ben ik behoorlijk in de ban van een thema geraakt. Ik heb er op dit blog veelvuldig over geschreven. Aanvankelijk dacht ik dat het iets met Zwarte Piet te maken had. Met zwarte schmink, een pagepakje, een kroespruik, rode lippen en oorbellen. Al gauw ontdekte ik dat dit niet helemaal waar was. Het gaat over zelfreflectie. Van mezelf, maar vooral van een volksaard.
Ik ben dan ook behoorlijk blij dat die beerput in 2013 eindelijk massaal is geopend. Ook leidende kranten, tijdschriften en opinie-sites nemen de discussie dit jaar serieus. Meer en meer mensen staan nu open voor het onderliggende thema. Uitsluiting.
Zelfreflectie
Bij mezelf begon het met een online zoektocht. Vooral op sites in het Engels vond ik verstandige goed onderbouwde stukken. Pas dit jaar vind je die ook meer en meer in het Nederlands. Aanvankelijk dacht ik nog dat die anderstalige mensen een handicap hadden, omdat ze niet in Nederland waren geboren en getogen, konden ze de ziel van het feest nooit doorgronden. Maar na het lezen van vele reacties onder dergelijke stukken, kon ik maar een conclusie trekken: de handicap ligt juist bij ons Nederlanders.
Door onschuldige indoctrinatie vanuit de kindertijd is er een blinde vlek ontstaan. Wij zien het niet. Waar we hopen de knecht van Sint als een soort vrolijke smurf te zien, daar verdringen we de duidelijk zichtbare schoffering. Cognitieve dissonantie. Dit heeft naar mijn overtuiging niets met kleurenblindheid, maar helaas alles met ontkenning te maken.
Mijn conclusie was vooral zo overduidelijk omdat ik tussen de vele reacties van Nederlanders op de artikelen geen enkel goed argument vond voor de jaarlijkse belediging. Alleen maar emotionele betogen over tradities, schoorstenen, ‘ze hebben al zoveel van ons afgepikt’, kinderzieltjes, dat je Nederlands moet zijn om het te begrijpen en veel andere onzin. Zelf heb ik ook een tijdje echte argumenten proberen te bedenken om mijn dierbare Piet te verdedigen, ik vond er geen een.
Nou ja, ik dacht dat ik er bijna eentje had. Piet zou namelijk een goede geschiedenisles kunnen zijn. Hij nodigt uit om het over ons koloniale verleden en slavernij te hebben, maar op al die fora zag ik al, dat dit een zwaktebod was. Zo zien te weinig mensen het. Daar is een open blik en vooral een luisterend oor voor nodig. Zeker dit jaar is duidelijk geworden dat zoiets toch echt teveel gevraagd is.
3D-plaat
De openbaring die Piet me bracht doet denken aan het staren naar zo’n 3D-plaat, je ziet tijden niets, speelt met je ogen als met een goede camera en bam je ziet een magische wereld. De kindervriend blijkt een vuurspuwende draak. Het is een behoorlijke schok. Wel een waar veel van te leren valt, want hij staat natuurlijk niet op zichzelf.
Een groot obstakel in de discussie is volgens mij dat een zwart geschminkte Piet racistisch wordt genoemd. Begrijp me niet verkeerd, dat is hij ook, maar ik merk dat veel mensen dan denken dat ze gelijk een witte puntmuts wordt opgezet. Beginnen over slavernij (en gelijk verbanden leggen met de grootschalige Jodenvervolging in dit land, wat ik aanvankelijk veel deed) werkt dan ook averechts.
Het gaat – ook – gewoon om een weeffoutje bij ons als volk, zoals er zovele zijn. Maar het voelt zo persoonlijk. Dit maakt voor veel mensen de 3D-plaat onmogelijk, het blijft dan simpel 2D. Niet willen in- of uitzoomen zorgt voor zeggen dat er wel belangrijkere dingen zijn in de wereld of hals over kop naar het Malieveld rennen.
Import
Zwarte Piet is dan beledigend en dit kun je zonder meer racisme noemen, maar er schuilt een wereld achter die in de knop een stuk milder is. Ikzelf ben bijvoorbeeld in een boerendorp opgegroeid, waar mijn ouders beiden pas gingen wonen toen ze al getrouwd waren en mijn oudste zus al geboren was. Daar was ik dus bij geboorte direct tweede generatie import. Niet te vergelijken met de situatie van overzeese migranten natuurlijk, maar ik voelde het – op een hele milde manier – wel.
Op de lagere school was duidelijk te merken welke kinderen ‘echte’ dorpsbewoners waren en welke van buiten waren. Al was het maar door de straat waarin je woonde. Het was subtiel, maar het was er. Buitenstaander bij geboorte, dat ben je in Nederland zo. Een minderheid heeft zich maar aan te passen.
Laatst op een verjaardag was er ook een groep mensen die uit mijn geboortestreek kwamen. Ik zie ze al jaren op de verjaardag van onze gezamenlijke vriend. Toch spreek ik ze dan amper, het is een kliekje waar je moeilijk binnenkomt. Het mixt niet.
Uiteraard zijn dit pietluttige voorbeelden en heeft het niets met racisme te maken, maar dat is juist mijn punt. We wonen in een ons-kent-ons-land. Dat zie je bij feestjes, in de top van het bedrijfsleven en in ons roomwitte kabinet. Het is een gegeven.
Expats
Ook expats hebben moeite om zich – specifiek – in Nederland thuis te voelen, blijkt uit onderzoek. Waar het nou mee te maken heeft? Met de oude zuilenmaatschappij? Met een koopmansgeest waar gedogen uitkomst biedt, dus nadere kennismaking juist niet? Ik weet het niet precies en dat maakt niet zoveel uit. Het zit in onze volksaard en het kan geen kwaad om daar eens bij stil te staan. Niet alle dingen zijn nou eenmaal gewoon zoals ze zijn.
Het is ook niet alleen slecht. Vaak vind ik het ook heel fijn dat ik met rust gelaten wordt hier. In deze bovenmatig individualistische samenleving voel ik me helemaal thuis. Maar ik weet ook dat ik als witte man erg makkelijk praten heb. Voor migranten en hun nazaten is het nog altijd geen prettige volkskiem om tussen te leven. Wij wijzen graag met onze vingertjes, maar vergeten maar al te vaak zelf in de spiegel te kijken.
Ik ben dus erg blij dat de discussie dit jaar is ontploft en dat het onderwerp steeds meer van het feest wordt weggetrokken. De 3D-plaat hangt nu voor miljoenen gezichten. Wat er nu met Piet gebeurt, is natuurlijk interessant, hopelijk past hij zich snel aan, aan deze tijd, zoals alle tradities dat moeten om te blijven bestaan. Maar nog belangrijker is de discussie erachter, die komt nu pas een beetje op gang. Die zal nog lang gevoerd moeten worden voor verandering. Hopelijk blijkt Piet alsnog een prima onderwijzer.
Lees ook:Zwarte Piet is vooral een probleem buiten Amsterdam
Lees ook:Zwarte Piet-voorstanders worden almaar wanhopiger
Lees ook:Lieverdje maakt op Spui plaats voor Zwarte Piet-protest
Lees ook:Antwoord op een tweet over Zwarte Piet
Lees ook:Laten we het inderdaad weer over Zwarte Piet hebben